عملکرد بورس در چارچوب اقتصاد اسلامی (ارائه پیشنهاداتی بر مدل قیمت گذاری دارایی سرمایه ای (capm) مطابق با فروض اسلامی)

ابزارهای مالی، بازارهای مالی و موسسات مالی اجزای یک نظام مالی را تشکیل می¬دهند که وظیفه انتقال وجوه از بخش¬های دارای مازاد به بخش¬هایی که با کمبود منابع مالی مواجه هستند بعهده دارند. اگر ارکان فوق در یک جامعه به درستی شکل گیرد زمینه رشد اقتصادی فراهم خواهد شد. تأمین منابع مالی به عنوان بازوی توانمند نهادهای مالی و از عوامل مهم در تعمیق نظام مالی هر کشوری محسوب می¬شوند و بازارهای بدهی (مبتنی بر بهره) جزء لاینفک بخش مالی در نظام سرمایه داری هستند. امروزه همه نیازهای مالی سرمایه گذاران در بازارهای مالی و با استفاده از ابزارهای نوین مالی برآورده می¬شوند و مهندسان مالی جهت رفع این نیازها با سرعت فراوانی در حال طراحی ابزارهای نوین مالی هستند و همه این ابزارها متناسب با نیازهای متنوع سرمایه گذاران (در بازار پول و سرمایه) طراحی شده¬اند. ساختارهای اولیه نظام مالی در بسیاری از کشورهای اسلامی، تحت تاثیر نظام مالی اروپا شکل گرفت. اما از دهه 1960 میلادی و بعد از بالا رفتن رغبت به تطبیق اسلام در شئون زندگی و زیاد شدن قدرت اقتصادی کشور های خاور میانه در نتیجه بالا رفتن قیمت نفت، برخی از کشور های اسلامی شروع به بازنگری در صنعت خدمات مالی خود کرده و سعی کردند نظام¬های مالی خود را مطابق شرع تنظیم کنند. بنابراین کشورهایی که بخش عمده¬ای از جمعیت آنها را مسلمانان تشکیل می¬دهند، نمی¬توانند برای پاسخ به نیازهای مالی خود از بازارهای بدهی کلاسیک (مبتنی بر بهره) استفاده کنند. از این رو در این کشورها تقاضای زیادی برای توسعه یک بازار مالی جانشین وجود دارد که با معیارها و احکام اسلام نیز مطابقت داشته باشد. توسعه نظام مالی در یک کشور بدون در نظر گرفتن شرایط بومی کشور میسر نمی¬باشد؛ از این رو، توجه به دستورات اسلامی در زمینه امور مالی بویژه حرمت ربا در تأسیس یا کارآیی یک نظام مالی در ایران به عنوان یک کشور اسلامی ضروری محسوب می شود. در تحقیق حاضر، محقق بازار بورس اوراق بهادار و قیمت گذاری دارایی در این بازار را هدف گذاری کرده است. در بازار بورس، همه روزه میلیون¬ها اوراق بهادار مورد معامله قرار می¬گیرد. شیوه¬ی قیمت گذاری اوراق مورد معامله حاصل فعل و انفعال متغیرهای مختلفی می¬باشد که هر یک به طریقی و با شدت متفاوتی بر قیمت اوراق مزبور تأثیر می¬گذارد. بنابراین، یکی از مهم¬ترین موضوعات برای بررسی و کشف الگوها، قواعد و قوانین حاکم بر نظام بازار، نحوه قیمت گذاری اوراق بهادار مورد معامله است. در بازار سهام عامل یا عواملی، قیمت یک سهم را تعیین می¬کنند؟ مدل قیمت گذاری دارایی¬های سرمایه¬ای ( capm ) یکی از معروف¬ترین مدل¬های قیمت گذاری دارایی¬ها می¬باشدکه بیانگر یک الگوی تعادلی برای نشان دادن رابطه¬ی بین ریسک و بازده دارایی¬های منفرد است. هدف اصلی تحقیق ارائه¬ی پیشنهاداتی بر مدل قیمت گذاری دارایی¬های سرمایه¬ای ( capm ) بر مبنای فروض اسلامی می¬باشد. برای نیل به هدف فوق محقق از مبانی مدل capm و ضوابط حاکم بر نظام مالی در اقتصاد اسلامی کمک گرفته است و در واقع الگوی پیشنهادی را می¬توان بسطی از مدل capm در حوزه¬ی اسلامی دانست. تحقیق حاضر در پنج فصل و در دو حوزه¬ی نظری و کاربردی ارائه شده است. در فصل اول کلیات تحقیق، در فصل دوم مبانی نظری مدل capm و مطالعات انجام شده بر روی این مدل در حوزه¬ی اسلامی بیان شده است. در فصل سوم با شرح قوانین حاکم بر نظام مالی اسلامی و مکانیزم عقود اسلامی برای تامین مالی در این نظام به نقش پر اهمیت عقود اسلامی در تامین مالی و قیمت گذاری دارایی سرمایه¬ای در نظام اسلامی توجه شده و سعی شده است که با الهام از نتیجه¬ی مدل capm و عوامل موثر بر قیمت گذاری دارایی¬های سرمایه ای در نظام اسلامی، پیشنهاداتی بر این مدل به منظور بکارگیری در قیمت گذاری دارایی-های سرمایه¬ای در حوزه¬ی اسلامی داده شود. در فصل چهارم که شروع حوزه¬ی کاربردی می¬باشد، در دو بخش انجام شده است. در بخش اول امکان استفاده از مدل capm متعارف در بورس اوراق بهادار تهران مورد آزمون قرار گرفته است. در بخش دوم تلاش محقق بر آن است که قدرت تبیین و توضیح دهندگی¬ چند بسط از مدل capm در حوزه اسلامی را که در مباحث نظری گفته شده است مورد آزمون قرار دهد. . این مطالعه در حوزه نظری و کاربردی انجام شده است. در حوزه¬ی نظری هدف محقق ارائه¬ی پیشنهاداتی بر مدل قیمت گذاری دارایی سرمایه¬ای ( capm ) بر مبنای ضوابط اسلامی می¬باشد. این امر با استفاده از مبانی نظری مدل capm و ضوابط حاکم بر نظام مالی اسلامی، از جمله قیمت گذاری بر مبنای ارزش واقعی ) بر مبنای دارایی کل ( و عقود اسلامی انجام شده است. در حوزه¬ی کاربردی هدف آزمون مدل capm در بازار بورس اوراق بهادار تهران می¬باشد. برای این منظور 40 شرکت واجد شرایط از میان شرکت¬های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در طی سال¬های 1392 – 1388 انتخاب شدند. برای محاسبه بازده هر سهم و بازده بازار از داده¬های هفتگی بورس اوراق بهادار استفاده شده است. نتایج حاکی از این است که رابطه میان ریسک سیستماتیک و بازده انتظاری خطی با شیب مثبت است و در نتیجه مدل capm در بازار بورس اوراق بهادار تهران طی دوره¬ی مورد مطالعه تایید می¬شود.capm